Generał Kiszczak apeluje na łamach "Gazety" (nr 294, z dn. 18 grudnia 1990 ) o narodową jedność, szermując imieniem Polski domaga się równych praw dla komunistów, zagrożonych prześladowaniami – słowem, ponownie proponuje ten rodzaj porozumienia, który komuniści mieli nam zawsze do zaoferowania, a który dawno dawno temu Adam Michnik określał jako "porozumienie dupy z batem" .
Jest w tej propozycji istotna nowość: ta oto, że przemyślenia generała drukuje gazeta, której Adam Michnik jest redaktorem naczelnym. A na dodatek nikt ze strony redakcji nie opatruje owych przemyśleń komentarzem.
Doszło do zupełnego pomieszania pojęć i czas najwyższy, abyśmy to dostrzegli. Żądanie, aby w dzisiejszej Polsce traktować tak samo tych, którzy o nią walczyli i tych, którzy z nią walczyli – jest zarówno niemoralne jak głupie. Być może gen. Kiszczak tego nie rozumie, ale takiej możliwości po prostu nie ma. I nie ma takiego stołu, przy którym można by ją dawnym władcom peerelu efektywnie zapewnić.
jeżeliby natomiast zastanawiać się, jaki jest najskuteczniejszy sposób, aby nas dzisiaj przeciw komunistom rozsierdzać – to mam wrażenie, że polega on właśnie na tym, aby nam wmawiać, że między nimi a nami nie ma żadnej różnicy, żeśmy siebie warci, a kombatanci z obu stron powinni sobie podać ręce.
Nie mówię tego bynajmniej z intencją wzywania do krwawych rozliczeń – przeciwnie, jestem za wybaczaniem, ale wybaczać można tylko tym, którzy zdają sobie sprawę ze swojej winy, którzy rozumieją, że czynili zło.
Dzisiaj widać już bardzo wyraźnie, jak wielkie szkody przyniosła nam strategia rysowania z zamkniętymi oczami grubej kreski: tysiące łotrów potraktowały ją jako gwarancję bezkarności, a dla tysięcy porządnych łudzi okazała się ona granicą oddzielającą ich od wymarzonej Polski sprawiedliwej murem, o który rozbiła się ich wola uczestniczenia w jej budowie i nadzieja na jej urzeczywistnienie.
Powoływanie się dzisiaj na kontrakt Okrągłego Stołu jest kompletnym nieporozumieniem i piętrowym oszustwem: komuniści zasiadając do rozmów z opozycją mieli nadzieję zachować władzę, a opozycjonistów uwikłać w swoją grę, skłócić, zablokować i w ten sposób zabezpieczyć się przed groźbą wybuchu, jakiego się obawiali. Jaruzelski rozumiał więcej niż Causescu i stało się sprawiedliwie, że los Geniusza Karpat został mu oszczędzony, ale byłoby rażącą niesprawiedliwością, gdybyśmy zgodnie z zaleceniem gen. Kiszczaka, zaprzestali "dzielenia Polaków na lepszych i gorszych" i zaczęli Jaruzelskiego traktować na równi z Wałęsą czy Bujakiem – ot, po prostu jako uczestników dawnej wojny polsko-jaruzelskiej.
Podczas rozmów Okrągłego Stołu wiele osób żywiło obawy, że już samo siadanie do wspólnego stołu z komunistami jest czymś złym, że odbiera ono ludziom demokratycznej opozycji moralną czystość, która była ich siłą; dziś, kiedy kontrakt ten ulega definitywnej likwidacji, jaką będą nadchodzące wybory parlamentarne, trzeba sobie jasno powiedzieć, że ludzie opozycji decydując się na ów kontrakt wybierali mniejsze zło, i że do tego, aby zasiąść przy jednym stole z twórcami stanu wojennego, zmusiła ich wyjątkowo niebezpieczna sytuacja społeczna.
Lepiej jest rozmawiać niż strzelać, ale to jeszcze nie znaczy, że rozmawiać jest na pewno dobrze. Z terrorystami, którzy porwali niewinnych zakładników, wszyscy na ogół chcą rozmawiać i jeszcze dbają o to, żeby się podczas tych rozmów uśmiechać i mówić możliwie aksamitnym głosem, ale robi się to tylko po to, aby uniknąć przelewu krwi – a ostatecznie terroryści albo odlatują do innych terrorystów za granicą albo lądują za kratkami. I nikt nie ma pretensji do szefa delegacji rządowej, który podczas rokowań wszystko im obiecywał. Oczywiście – nikt poza terrorystami, którzy do wszystkich i o wszystko mają pretensje.
A warunkiem pokoju społecznego nie jest bynajmniej zablokowanie rozliczeń – przeciwnie: o pokoju społecznym będziemy mogli mówić wtedy, kiedy będziemy mieli poczucie, że gdzieś wśród nas nie kryją się terroryści. I kiedy będziemy mieli poczucie, że w naszym kraju panuje sprawiedliwość. A nie będzie pokoju społecznego, jeśli będziemy żyć w przekonaniu, że w naszym kraju możliwa jest bezkarność – i muszą o tym pamiętać politycy i publicyści, którzy obawiają się, że dokonywanie rozliczeń przymnaża gniewu i nienawiści. Jest odwrotnie: nienawiść i gniew budzi publicznie demonstrowana bezczelność, jakiej wyrazem jest wydrukowany w "Gazecie" tekst Czesława Kiszczaka.



Teresa Bogucka, Jaka Polska jest nam potrzebna[polemika z Janem Walcem], 3 stycznia 1991, "Gazeta Wyborcza"

Pytanie: kto i do czego jest Polsce potrzebny bardzo dobrze brzmiałoby w czasie rewolucji. W trakcie zmagań słowo "Polska" oznaczałoby pewien ideał, o który walczy oto kolejne pokolenie.
Walczy, by Polska była Polską czyli wcieleniem Sprawiedliwości, Braterstwa i innych pięknych rzeczy. Takiej wymarzonej Polsce nie byliby potrzebni przeciwnicy rewolucji. Byłby wyraźny front oddzielający bojowników słusznej sprawy od wrogów i reszty, potem byłoby radosne zwycięstwo, tańce na ulicach i poczucie, że zaczyna się nowa era.
Potem byłby sąd nad pokonanymi, wyrównanie krzywd i niesprawiedliwości. Nasza rewolucja różniłaby się na pewno od wszystkich innych tym, że w końcu zaczęlibyśmy budować demokracje.
Demokracja zaś polega na tym, że wszyscy obywatele mają takie same prawa bez względu na przeszłe zasługi czy winy.
Los chciał, ze potoczyło się inaczej, komunizm nie został pokonany, tylko się rozlazł. Właściciele PRL oddali władzę. Żadnych burzonych więzień, zdobywanych - barykad, przełomowych dat, tylko od razu, z marszu demokracja i państwo prawa.
i odczuwamy najróżniejsze psychologiczne skutki tego nienaturalnego obrotu rzeczy.
Wśród nich ową irytację, której dął wyraz Jan Walc, przy czym wyraźnie denerwuje go nie tyle to, że generał Kiszczak chodzi wolny zamiast siedzieć w kazamatach z powodu funkcji sprawowanych za ancien regime’u, ile to, że ma dobre samopoczucie, które pozwala mu domagać się równego traktowania na arenie publicznej.
No bo i denerwują ci wszyscy sekretarze, prezesi, naczelnicy, którzy wysługiwali się absurdom systemu, strzegli go i bronili jak niepodległości, sami żyjąc w nim wygodnie. Dziś kręcą interesy, tworzą spółki, przechodzą w wyborach samorządowych, wygrywają konkursy na dyrektorów. Niektórzy z nich kradli, inni wykorzystywali okłady, jeszcze inni zapewne stworzyli swe firmy uczciwie. Ale wszyscy pospołu mają owo świetne samopoczucie, nie noszą pokutnych worów, nie mówią choćby "myliliśmy się" i jedynie generał Jaruzelski powiedział "przepraszam" . Podobnie denerwują dzienni- karze, którzy jeszcze niedawno pisali donosy, a teraz lekko przenieśli swe moralne oburzenie z ekstremy na oprawców z NKWD, hochsztaplerzy naukowi, którzy latami mącili ludziom w głowach, artyści, którzy dopiero co byli ozdobą WRON-y. Dziś oni bez mała wszyscy kręcą się po scenie publicznej bez żenady i żądają równego traktowania.
Otóż trzeba powiedzieć z cala otwartością — państwo prawa wobec większości takich ludzi jest obojętne. Zakłada, że rozrachunki mogą się odbywać tylko przez indywidualne procesy, a ci, którym przestępstw się nie udowodni mają możność uczestniczyć w życiu zawodowym i publicznym stosownie do kwalifikacji czy poparcia, jakie zdobędą. Prawo było i będzie zawsze bezradne wobec ludzkich wad i słabości jak brak samokrytycyzmu, bezczelność, koniunkturalizm, tchórzostwo, cynizm, cwaniactwo. A to są cechy. które komunizm nagradzał i rozwijał
Gruba kreska wcale nie gwarantuje przestępcom bezkarności, ale i oczywiście nie czyni takiej sprawiedliwości, jakiej daremnie oczekujemy od losu: ze grzechy i wady będą ukarane, a cnoty i zasługi nagradzane.
Natomiast nie przewiduje tego, co dałaby nam rewolucja; odpowiedzialności całej warstwy politycznych beneficjentów systemu komunistycznego. Na gruncie obowiązującego prawa jest to niemożliwe.
Walc twierdzi, że póki takie rozliczenie nie zostanie zrobione, w Polsce nie będzie spokoju społecznego.
W trakcie kampanii wyborczej zwolennicy Lecha Wałęsy mówili podobnie. Jarosław Kaczyński pisał, że ludzie widząc, że profitenci dawnego systemu w nowym się mają nawet lepiej, popadają w stan frustracji, która może się zmienić w populistyczny ruch. A Jacek Kurski dodawał, że ludzie będą zdolni do nowych wyrzeczeń, gdy przekonają się, ze sprawcy ich cierpień — nomenklatura, cierpi nędzę nie mniejszą niż oni.
Jak widać, taka diagnoza stanu świadomości stawiana jest niezależnie od podziałów politycznych, a mimo to na- suwa się pytanie, czy jest ona słuszna.
Sejm oprócz ustawy samorządowej dal społeczeństwu dwie wyraźnie mierzące w nomenklaturę: o spółdzielczości i o dochodzeniu zwrotu majątku przejętego przez spółki, Jak wiadomo, spółdzielcy, samorządy, rady pracownicze, czyli ci bezpośrednio zainteresowani, ich nie wykorzystują.

W sondażu po pierwszej turze kampanii wyborczej, w której siekiera waliła w grubą kreskę, a spod niej uciekały czerwone mrówki, na pytanie: czym przede wszystkim powinien się zająć prezydent, tylko 6 proc. badanych wymieniło rozliczenie nomenklatury, A wreszcie, Leszek Moczulski, jedyny, który w tej sprawie posunął się do konkretów i obiecał trybunały specjalne, dostał 2,5 proc. głosów, podczas gdy Tymiński, który nomenklatury wręcz bronił, miał wynik 10 razy lepszy.
Wszystko to razem nasuwa taką uwagę, iż nie należy swoich przeświadczeń przedstawiać w zdaniach zaczynających się od słów "ludzie uważają". Było to uzasadnione, jak długo elity mówiły w imieniu zakneblowanego społeczeństwa, ale w wyborach ono się wypowiedziało. Większość jest obojętna lub niechętna rozliczeniom.
Ta większość oczywiście może nie mieć racji. W końcu pół roku temu bardzo niewielki odsetek respondentów uważał, że trzeba natychmiast zmienić prezydenta. Przypomnijmy więc, ze i w kwestii rozrachunków może nastąpić zmiana nastawienia opinii publicznej i postawimy pyta- nie, które jakoś wszyscy wymijają: jak to zrobić? Zmienić ustawodawstwo, które pozwoli zdefiniować kategorie profilentów PRL i zawiesić ich prawa publiczne, póki nie złożą satysfakcjonującej samokrytyki?
Dokonać im konfiskaty ponadprzeciętnych majętności ? Usunąć ze wszystkich odpowiedzialnych stanowisk i wprowadzić zakaz ich obejmowania?
Powołać specjalne trybunały z uproszczona procedura?
Czy raczej przyjąć wariant w pełni rewolucyjny, ludność organizuje się oddolnie, by po uważaniu karać winnych w zasięgu ręki.
Wzywanie do tego, by dokonała się historyczna sprawiedliwość trzeba ukonkretnić odpowiadając na pytania: wobec kogo?, jak?, czyimi rękami?

I zastanowić się, jak będzie wyglądali Polska, jeżeli przystąpimy do takich historycznych porachunków.


Anatol Lawina, Kto się czego boi – [list do redakcji], Gazeta Wyborcza nr 6, 1991

Do zabrania głosu w "Gazecie Wyborczej" sprowokowała mnie polemika, miedzy Janem Walcem i Teresą Bogucką, która opublikowana została na łamach "Gazety Wyborczej" 3 stycznia br. [1991]

Nie ulega wątpliwości, że list gen. Kiszczaka o tym, ze czas skończyć z rozliczaniem przeszłości, był prowokacją polityczną. Opublikowanie tego listu w "Gazecie Wyborczej" przed zaprzysiężeniem Prezydenta, do tego bez komentarza jest decyzją polityczną dużej wagi i jest elementem tożsamości politycznej "Gazety°. Tekst Jana Walca odebrałem jako protest przeciwko takiej tożsamości. Rozumiem, te poczuł się do te­go upoważniony Jako ten, który przez wiele lat wspólnie ze środowiskiem związanym z "Gazetą" walczył o demokratyczną Polskę i społeczeństwo obywatelskie.

Oczywiście brak komentarza do listu gen. Kiszczaka, a opublikowanie długiego komenta­rza do stanowiska Jana Walca jest jednoznacznym faktem politycznym. Mam prawo przypuszczać, że za tekstem Teresy Boguckiej kryje się stanowisko redakcji.

Rożnica między tekstami, tak naprawdę, wynika z różnicy zagrożeń, jakie widzą Jan Walc i Teresa Bogucka. Każdy ma prawo walczyć z takimi zagrożeniami, jakie widzi, i ustanawiać odpowiednią hierarchią między tymi zagrożeniami. Może nawet walczyć z urojonymi zagrożeniami. Musi mieć jednak świadomość, że w ten sposób buduje swoją tożsamość polityczną. Solidaryzuję się ze stanowiskiem Jana Walca, że zagrożenia wynikające z bezkarności i nieodpowiedzialności, z nierozliczenia funkcjonariuszy administracji państwowej i samorządowej dla tworzącego się państwa demokratycznego są większe niż zagrożenia z wydumanego polowania na czarownice i chęci odwetu.

Tak samo zgadzam się z jego tezą, że bezkarność i nieodpowiedzialność wyżej wymienionych funkcjonariuszy będzie zwiększać niepokoje społeczne i koszty przechodzenia do normalnie funkcjonującego państwa z gospodarką rynkową.

W przeciwieństwie do Jana Walca ze spokojem przyjmuję do wiadomości fakt, że byli towarzysze wspólnej walki o demokratyczną Polskę są dla "Gazety Wyborczej" większym zagrożeniem dla tych przemian niż byli prominenci i funkcjonariusze komunistyczni.
Nie widzą powodów spierania się o to, czyja tożsamość i postawa jest bliższa etosowi "Solidarności" . Dziwię się swojemu przyjacielowi Janowi Walcowi, że zanim wysłał swój tekst do "Gazety Wyborczej" nie odpowiedział sobie na pytanie — po co?

Anatol Lawina, działacz przedsierpniowej opozycji demokratycznej i podziemnej "Solidarności" , od roku — na wniosek OKP — dyrektor Zespołu Analiz w NIK.



Jan Walc, Z dziejów infamii w Polsce[polemika z Teresą Bogucką i Anatolem Lawina], Wokanda, 17 lutego 1991

W "Gazecie Wyborczej" z 18 grudnia ub.r. gen. Kiszczak napisał, że czas skończyć z dzieleniem Polaków na lepszych i gorszych w zależności od tego, czym się w życiu zajmowali, i zacząć traktować wszystkich po równo. Pozwoliłem sobie napisać krótki artykulik, w którym wyrażałem zdziwienie, iż tego rodzaju teksty i to takiego autora "Gazeta" na swoich łamach publikuje bez słowa komentarza; tekst mój ukazał się w "Gazecie Wyborczej" z obszerną polemiką Teresy Boguckiej 3 stycznia br.[1991]
Były następnie listy czytelników i artykuł Andrzeja Osęki, jednak na moją polemikę z Bogucką zabrakło miejsca; zaproponowano mi usunięcie 2/3 tekstu, na co się nie zgodziłem i jego opublikowanie zaproponowałem redakcji "Wokandy" .
Teresa Bogucka polemizuje z moimi poglądami na temat "grubej kreski" z pozycji jednoznacznie ekstremistycznych: powiada, iż wobec winnych tego wszystkiego, co się tutaj przez ostatnie pół wieku działo, zastosować można albo sąd doraźny, z finałowym wieszaniem na latarni, albo zasadę pełnej bezkarności. Ekstremizm w każdej postaci jest mi głęboko obcy, także wtedy, gdy robi humanistyczne miny. Wydaje mi się, że jest to postawa zdecydowanie niebezpieczna: groźba destabilizacji tkwi bynajmniej nie tylko w rewolucyjnym egzekwowaniu sprawiedliwości, lecz również w oświadczaniu, że sprawiedliwości nie będzie.
Pomysłem zupełnie szczególnym wydaje mi się budowanie "państwa prawa" w ten oto sposób, że oświadcza się na początek, iż prawo sankcjonuje niesprawiedliwość i nie ma mowy, aby mogło być inaczej. Prawo, które jest naszej budowy fundamentem, powiadają architekci, ma to do siebie, że jest bezsilne wobec zła, a bezkarność winnych ma nam sprawić satysfakcję, będzie bowiem oczywistym dowodem, iż wznieśliśmy się na wyższy szczebel rozwojowy. Bardzo mi przykro, ale w tym momencie ekstremiści od grubej kreski przekraczają zarówno granice moralności, jak zdrowego rozsądku i dlatego będę krzyczał-jak napisał niegdyś w sytuacji podobnego zagrożenia Adam Michnik.
Lata pożycia z komunizmem powinny były uczynić nas wszystkich szczególnie wrażliwymi na manipulacje językowe – musi o tym wiedzieć Teresa Bogucka, autorka znakomitej analizy kampanii propagandowej po wydarzeniach radomskich, zamieszczonej przed laty w "Aneksie" – a jednak sama próbuje stosować starą i zgraną sztuczkę: aby uniknąć powiedzenia prawdy o ludziach, których nasza polemika dotyczy, nazywa ich "profitentami" . Takiego wyrazu w polszczyźnie nie ma i rzeczywistość językowa natychmiast pokazuje publicystce język: w druku "profitenci" zamieniają się w "profilentów" , ponieważ ani zecerzy, ani korektorzy utworzonego przez Bogucką wyrazu nie znają, i w ten oto nieoczekiwany sposób powtarza się to, co miało miejsce w słynnym haśle "Syjoniści do Syjamu" .
Tu nie chodzi o żadnych "profitentów" , tak jak w Marcu nie chodziło o żadnych syjonistów, i niechże z lat walki z komuną pozostaną nam doświadczenia, których wtedy nabyliśmy, a w szczególności to doświadczenie najważniejsze, dla którego nasz ówczesny kolega z redakcji "Krytyki" , Vaszek Havel, znalazł tę wspaniałą formułę: ż y c i e w p r a w d z i e.
Więc bardzo proszę, żeby mi nie wmawiać, że wzywam do wieszania komunistów na latarniach – tak się przypadkiem złożyło, że na oblanym benzyną posterunku milicji w Otwocku miałem szansę sprawdzić, że dążeniu do linczu gotów jestem przeciwstawić się nie tylko bezpiecznymi środkami publicystycznymi – ja tylko jestem za tym, aby pamiętać o tych wszystkich, którzy skrzywdzili człowieka prostego. Dla pamięci zostało to nawet wyryte na gdańskim pomniku.

Gruba kreska, na którą powołuje się gen. Kiszczak, żądając, aby wszystkich traktować równo, prowadzi prostą drogą do przestępstwa: każdego, kto by się ważył porównać mnie do Czesława Kiszczaka, oskarżę o zniesławienie (art. 178 §1 k.k.) i nie ma takiej możliwości, abym tego procesu nie wygrał.

I to jest w całej sprawie najważniejsze, oto bowiem swoim postępowaniem piszemy dzisiaj kolejny rozdział dziejów honoru w Polsce , a dzieje honoru nierozerwalnie wiążą się z dziejami infamii, wobec której żądanie nazwania jej po imieniu jest naprawdę moralnym minimalizmem. Niezwykłe, że poszukując moralnych uzasadnień dla politycznej decyzji, na mocy której postanowiono członkom byłej nomenklatury zapewnić bezkarność, częstokroć odwoływano się do chrześcijańskiej zasady wybaczenia, zupełnie nie zdając sobie sprawy, jaka tu czyha pułapka: kościół nie udziela rozgrzeszenia bez aktu skruchy – a hasło grubej kreski wywołało ze strony byłych władców peerelu raczej akty buty.
Jej niewiarygodnym wprost przykładem jest sprawa sądowa, jaką Kazimierz Kąkol wytoczył Agnieszce Maciejowskiej, która w audycji radiowej dała wyraz swojemu oburzeniu, iż Towarzystwo Polsko-Izraelskie zaprosiło do udziału w dyskusji o Marcu 68 człowieka będącego uosobieniem ówczesnej antysemickiej nagonki. Pani Maciejowska zadała retoryczne pytanie, czy prezes Szczypiorski organizując dyskusję na temat holokaustu byłby gotów zaprosić do udziału w niej Adolfa Eichmanna, przy czym zastrzegła, że Eichmanna i Kąkola nie porównuje, pamiętając, iż Kąkol nikogo do gazu nie posłał.
I Kazimierz Kąkol zwraca się do sądu, aby ten w imieniu Rzeczypospolitej bronił jego dobrego imienia przed panią Maciejowską. "O czasy! O, obyczaje!" – krzyczał w tego rodzaju sytuacji Marek Tuliusz, i ja też – jak uprzedzałem – będę krzyczał, i to tym bardziej, że prasa ów proces starannie przemilczała, chociaż Kąkol go w pierwszej instancji wygrał, czego jako żywo nie da się określić jako zdarzenie normalne.
Zjawiska z dziedziny patologii społecznej mają to do siebie, że nawet najdrastyczniejsze i najbardziej bulwersujące spośród nich pojawić się mogą tylko w klimacie przyzwolenia ze strony istotnej części społeczności, przeciw której się zwracają.
Takim właśnie bulwersującym przejawem pomieszania pojęć było skierowane przez Kazimierza Kąkola do organów wymiaru sprawiedliwości żądanie obrony jego dobrego imienia. Przypomniało mi to dowcip z lat powojennych, mówiący o tym, jak do urzędu, zajmującego się zmienianiem nazwisk, zgłosił się obywatel Adolf Dupa. "Pan chce zmienić nazwisko?" – zapytał domyślny urzędnik. "Nie, imię" – odparł petent.
"Dobre imię" Kazimierza Kąkola jest tego rodzaju, że jeżeli dziś do odnośnego urzędu zwróci się jakiś obywatel Kąkol z żądaniem, aby mu zmienić nazwisko, aby nikt nie podejrzewał, że ma on coś wspólnego z Kazimierzem Kąkolem, urząd będzie musiał zadośćuczynić jego prośbie, ustawa bowiem mówi wyraźnie, że każdemu wolno pozbyć się nazwiska, które by go hańbiło. Z dobrodziejstwa ustawy mógłby zapewne skorzystać nawet i sam Kazimierz Kąkol, gdyby zechciał nazwisko zmienić i dokonać niesławnego życia jako anonimowy emeryt. Jak doszło do tego, że ktoś taki jak Kąkol śmie od sądu Rzeczypospolitej domagać się ochrony swojego plugawego imienia? On, będący jednym z motorów takiego obrzydlistwa, jakim była antyinteligencka kampania 1968 roku, awansowany za swoje w niej osiągnięcia na szefa szkoły kłamstwa, jakim był Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, później zaś przesunięty na jeszcze ważniejszy odcinek – do współpracy z pułkownikiem Pietruszką i podobnymi mu osobnikami nad zwalczaniem kościoła katolickiego?
Tak patologiczne zjawisko nie mogło wystąpić w naszym życiu społecznym bez głębszej przyczyny, trzeba przeto zapytać, kto tak ośmielił Kąkola, że ten zdecydował się na swój bezczelny gest. Musimy sobie przede wszystkim powiedzieć kilka rzeczy elementarnych, spośród których najważniejsza jest ta, że nasi rycerze okrągłego stołu zapomnieli najwyraźniej, z kim toczyli
i wygrali – swój bój. Kiedy pojedynek toczy ze sobą dwu szlachetnych rycerzy, wyznawców tego samego kodeksu honorowego – to jest to zupełnie inna sytuacja niż ta, kiedy rycerz walczy z ohydnym smokiem, zajmując się działalnością poniekąd asenizacyjną.
I w sposób oczywisty inaczej postępuje się z pokonanym rycerzem niż z pokonanym smokiem. W naszej sytuacji mamy jednocześnie do czynienia ze zjawiskiem zupełnie naturalnym, jakim jest odrastanie obciętych smoczych głów i ze zjawiskiem nadprzyrodzonym, jakim jest przemiana smoka w szlachetnego rycerza. Na naszych oczach materializują się zjawiska ze złego snu: taki sen, w którym Kazimierz Kąkol jest przyzwoitym człowiekiem, może się przyśnić – jako życzeniowy – jemu samemu, więcej, może się przyśnić i mnie – jako koszmarny, ale kiedy przestajemy odróżniać sen od jawy, to to się nazywa paranoja.

A dla paranoi charakterystyczna jest żelazna logika: bo oto smok mówi tak: siedziałem przy jednym stole z rycerzami, a wiadomo, że rycerze nie siadają do stołu ze smokami, z czego w oczywisty sposób wynika, że ja sam jestem rycerzem, a nie żadnym smokiem. I zaczyna się robić głupio i nieprzyjemnie, bo jak zwykłe w obcowaniu z wariatami – nie wiadomo, jak się właściwie zachować. A co dopiero, kiedy na paranoję zapadł smok? Najbardziej niestosowne wydaje się w tej sytuacji używanie kopii, tarczy i koncerza, czyli zwykłych środków antysmoczych, bo widząc je w naszych rękach smok tylko głębiej się w swoją paranoję zapada i bardziej wierzy, że sam jest rycerzem; wydaje się, że znacznie lepiej chlasnąć go po kłębach mokrą ścierką z okrzykiem "A pódzies!" , co może przywrócić mu poczucie rzeczywistości.
To wszystko, co się dzieje w smoczych łbach, które odrastają jak spółki nomenklaturowe, nie jest ani specjalnie ciekawe, ani szczególnie ważne - póki nam samym nie zaczyna się w głowie mącić. A mam wrażenie, że pomąciło się w głowach od tych smoczych wyziewów naszym rycerzom okrągłego stołu, doskonale znającym rycerski kodeks, jak choćby autor fundamentalnej pracy o dziejach honoru, i nie mogąc przeboleć, iż siedli do stołu ze smokami, wewnętrznie paląc się ze wstydu, próbują teraz ratować sytuację wmawiając wszem i wobec, że siedzieli przy stole z rycerzami.
Ta droga prowadzi donikąd. Komuniści sami skazali się na infamię, dokonywali bowiem przez dziesięciolecia czynów haniebnych. I jest szkodliwą naiwnością, kiedy próbuje się tego nie dostrzegać, a ich działania mające na cełu ratowanie własnej skóry traktuje jako przejawy nawrócenia. Piszę te słowa w chwili, kiedy komunistyczny laureat pokojowej Nagrody Nobla śle czołgi i komandosów do Wilna, Rygi i Tallina; do nieszczęść, jakie spadają na naszych braci Bałtów dokłada się jeszcze zupełnie niepotrzebnie – kompromitacja ważnego dła nas wszystkich symbolu, jakim jest pokojowa Nagroda Nobla.

Pyta Anatol Lawina, po co piszę o tym wszystkim na łamach "Gazety Wyborczej" przypisując jej redaktorom postawę świadomego wiązania się z byłymi wrogami przeciw dawnym towarzyszom wałki Otóż ja mam do "Gazety" stosunek podobny jak do norweskiego parlamentu: mimo oddalenia wiele sympatii i uznania dla szeregu pozytywnych dokonań, więc martwię się, kiedy głupstwa robi Storting, i kiedy "Gazeta" pozwała gen. Kiszczakowi obrażać na swoich łamach porządnych ludzi hańbiącymi porównaniami. Uważam, że są to błędy, za które potem wszyscy płacimy.
I uważam, że żyjemy w ciężkich czasach, kiedy nie stać nas na rozrzutne trwonienie autorytetów, których nadmiaru bynajmniej nie mamy. Bo autorytety owe to dobro społeczne wspólne, a angażowanie ich w skazane na niepowodzenie próby chronienia infamisów przed infamią wiodą nas do zła, znacznie łatwiej bowiem autorytet stracić niż zbudować.
Teresie Boguckiej wydaje się, że musimy odpowiedzieć sobie na pytanie, co robić z komunistami – ja sądzę, że pytanie to jest źle postawione, naprawdę bowiem pamiętać trzeba tylko o tym, czego z nimi robić nie należy. W szczególności nie należy się z nimi zadawać ani o nich troszczyć. Zapracowali sobie bowiem zaiste na los cięższy niż ten, który stał się ich udziałem i muszą go umieć znieść. I nie należy tłumić opinii publicznej, która jest w tej sprawie dosyć klarowna, ani żywić złudzeń, że przemilczanie zła może wieść ku dobru.
Bowiem to opinia publiczna właśnie powinna być w tej sprawie instancją ostateczną. Komuniści nie mają dziś w Polsce dobrego imienia i jest to skutkiem ich własnych działań. Ale pamiętajmy, że dobre imię można sobie zbudować, i to nawet wtedy, jeśli się ma życiorys nieźle zabazgrany - historia zna setki i tysiące takich przykładów, a wiele z nich to polskie przykłady współczesne – wymaga to jednak uznania swoich błędów i cierpliwego dążenia do ich naprawienia.

Budowanie sobie dobrego imienia to długa i ciężka praca, na pewno często nieprzyjemna, bo ludzie długo pamiętają swoje krzywdy i mają do tego prawo, a wszystkim członkom byłej nomenklatury, którzy chcieliby się kiedyś dobrym imieniem cieszyć, trzeba przypomnieć jeszcze jedną smutną dla nich prawdę: otóż dobre imię to nie jest coś, co dostaje się na talony od aktualnych dysponentów władzy, tu decyduje tylko i wyłącznie opinia publiczna.

Może to więc prawda, ze do żadnej partii nie zapisuje się z lenistwa, dlatego, ze mi się nie chce dostosowywać do tych zmian kursów? I właśnie gdzie miałbym się zapisać, skoro jestem zwolennikiem dekomunizacji i rozdziału kościoła od państwa, skoro brzydzą mnie i spoceni mężczyźni w pogoni za władzą, i flirty Bujaka z Kiszczakową, a Michnika z Urbanem¹, skoro chciałbym prywatyzacji i jednocześnie opieki państwa nad słabymi, odpowiedzialności za oświatę i służbę zdrowia, a jak słyszę o liberałach latających na mszę przed śniadaniem, to mam nieodparte wrażenie, że ktoś mnie robi w konia.

Więc z lenistwa pozostanę przy bezpartyjności, razem z tą gnuśną większością, a naszym kochanym politykom życzę z okazji Nowego Roku, żeby zauważyli, że my też w tym kraju mieszkamy.

27 grudnia 1991



^{1. 8 XII 91 na aukcji na cele charytatywne M. Kiszczakowa wystawiła generalski mundur męża, a Z. Bujak swoją legitymację NSZZ „Solidarność”. 12 XII 91 w dyskusji radiowej A. Michnik wystąpił wespół z J. Urbanem. 13 XII 1991, w rocznicę stanu wojennego, w telewizyjnym programie „Refleks” pokazano ową aukcje oraz Michnika, jak po dyskusji wsiada do samochodu Urbana (przyp. wyd. Jan Walc, "Ja tu tylko sprzątam", W-wa 1995)}

(...) Więc bardzo proszę, żeby mi nie wmawiać, że wzywam do wieszania komunistów na latarniach – tak się przypadkiem złożyło, że na oblanym benzyną posterunku milicji w Otwocku miałem szansę sprawdzić, że dążeniu do linczu gotów jestem przeciwstawić się nie tylko bezpiecznymi środkami publicystycznymi – ja tylko jestem za tym, aby pamiętać o tych wszystkich, którzy skrzywdzili człowieka prostego. Dla pamięci zostało to nawet wyryte na gdańskim pomniku.

Gruba kreska, na którą powołuje się gen. Kiszczak, żądając, aby wszystkich traktować równo, prowadzi prostą drogą do przestępstwa: każdego, kto by się ważył porównać mnie do Czesława Kiszczaka, oskarżę o zniesławienie (art. 178 §1 k.k.) i nie ma takiej możliwości, abym tego procesu nie wygrał.
I to jest w całej sprawie najważniejsze, oto bowiem swoim postępowaniem piszemy dzisiaj kolejny rozdział dziejów honoru w Polsce, a dzieje honoru nierozerwalnie wiążą się z dziejami infamii, wobec której żądanie nazwania jej po imieniu jest naprawdę moralnym minimalizmem.

Niezwykłe, że poszukując moralnych uzasadnień dla politycznej decyzji, na mocy której postanowiono członkom byłej nomenklatury zapewnić bezkarność, częstokroć odwoływano się do chrześcijańskiej zasady wybaczenia zupełnie nie zdając sobie sprawy, jaka tu czyha pułapka: kościół nie udziela rozgrzeszenia bez aktu skruchy – a hasło grubej kreski wywołało ze strony byłych władców peerelu raczej akty buty.

Kto z was podniesie skargę, dla mnie jego skarga
Będzie jak psa szczekanie, który tak się wdroży
Do cierpliwie i długo noszonej obroży,
Że w końcu gotów kąsać – rękę, co ją targa.
Adam Mickiewicz
Czy funkcjonariusz SB Kazimierz Sulka czytał III część Dziadów – nie mam oczywiście pojęcia, ale wiem, że kąsania ręki targającej obrożę odmówił.
Funkcjonariusz SB Kazimierz Sulka był członkiem specjalnej grupy operacyjnej mającej za zadanie „przerwać pozakościelną działalność ks. Adolfa Chojnackiego”. Nie przerwał. Wylądował w więzieniu, dostał 2 lata i 4 miesiące za branie łapówek, i już z więzienia zaczął wysyłać do ks. Chojnackiego grypsy o planowanym zamordowaniu go¹.

Jeden z grypsów dotarł do adresata, inne dostały się – jak to zwykle bywa w ręce służb wyspecjalizowanych i funkcjonariusz SB Kazimierz Sulka stanął ponownie przed sądem oskarżony o zniesławienie Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych. W pierwszej instancji dostał 10 miesięcy, kiedy jednak na rozprawę rewizyjną w lutym 1989 roku przybył w charakterze jednego z pełnomocników Sulki mec. Jan Olszewski, rozprawę odroczono, a oskarżonego wypuszczono na wolność. Trudno przewidzieć, jak się dalej ta sprawa potoczy, bo tę rozprawę rewizyjną trzeba będzie jednak mamy wszak czasy wzmożonej praworządności – odbyć, funkcjonariusz SB Kazimierz Sulka najwyraźniej nie zamierza milczeć, a wie dużo i dużo już jest w aktach jego sprawy, choćby anonimy z groźbami, jakie w swoim czasie ks. Chojnacki otrzymywał, ręką tegoż Sulki pisane. Oskarżony o zniesławienie WUSW Sulka domaga się również – jak do tej pory bezskutecznie włączenia do akt sprawy sporządzonego na piśmie szczegółowego planu akcji przeciwko księdzu, którego każdą kartkę osobiście kontrasygnował.

Komisja Interwencji i Praworządności będzie oczywiście Sulki bronić i sprawować nad całą tą sprawą pieczę, a sam jej bohater, jak ta zgubiona drachma, będzie w nas wszystkich wzbudzał jak najcieplejsze uczucia, bo znaczenia tej sprawy nie sposób po prostu przecenić. Nie stało się nic ks. Chojnackiemu i można mieć nadzieję, że w tej sytuacji nic mu się już nie stanie, ale nigdy nie będziemy wiedzieli, ile jeszcze zbrodni z tych, które się nie wydarzą, a mogłyby się były wydarzyć, przez Sulkę właśnie zostało udaremnionych.

A ile zbrodni jeszcze się dokona? Cztery lata temu, pisząc w „Kulturze Niezależnej” o procesie kpt. Piotrowskiego, sądziłem, że przynajmniej księża nie będą już ginąć – i myliłem się niestety. Ks. Niedzielak i ks. Suchowolec zginęli w styczniu bieżącego roku, w dniach, kiedy już-już rozpoczynały się obrady Okrągłego Stołu. Wyrażano w chwili otwarcia tych obrad ogromną radość, że zasiedli przy nim wspólnie prześladujący i prześladowani, bo zaiste wielki to tryumf naprawdę chrześcijańskiego ducha – ale straszno pomyśleć, że w ciągu ostatnich lat dwunastu, od czasu robotniczego protestu w Radomiu i Ursusie, zginęło więcej ludzi ze środowisk opozycyjnych, niż jest dziś miejsc za tym stołem.

W tym przedziale czasowym pierwszą ofiarą był także kapłan -ks. Kotlarz, który udzielał pociechy duchowej pacyfikowanym robotnikom Radomia i parę dni później zginął „w niewyjaśnionych okolicznościach”. Wtedy nie mieściło się nam jeszcze w głowie to wszystko, czego mieliśmy się dowiedzieć później, a co ukoronowane zostało poniekąd procesem toruńskim, i nie byliśmy gotowi oskarżyć SB o morderstwo.
Rzecz jednak nie w wywoływaniu upiorów ani nawet w przeprowadzaniu tutaj apelu poległych, chociaż będzie musiał przyjść czas i na jego odbycie. Ale takie apele organizuje się na ogół dopiero wtedy, kiedy ludzie przestają ginąć, a my tymczasem mimo całej obecnej liberalizacji dalecy jesteśmy od tego, aby móc cieszyć się elementarnym poczuciem bezpieczeństwa.

Mówi się ostatnio powszechnie o konieczności likwidacji nomenklatury, co jest słusznie postrzegane jako niezbędny warunek naprawiania gospodarki, nie można jednak zapominać o konieczności likwidacji opryczniny. Dodajmy dla wszelkiej jasności: opryczniny głęboko sfrustrowanej. Ostatnie półrocze, a więc okres, który nastąpił po sierpniowej fali strajków i złożonej przez gen. Kiszczaka we wrześniu propozycji zwołania Okrągłego Stołu – jesteśmy skłonni postrzegać jako czas pokoju społecznego; jest to o tyle zasadne, że zaprzestano wobec opozycji represji natury sądowej – nie zamyka się nikogo do więzienia z powodów politycznych, ale jednocześnie zdecydowanie podniosła się fala terroru czysto fizycznego – dawno już w środowiskach opozycyjnych nie notowano takiej ilości pobić.

Krwawą łaźnię urządziły katowickie organa bezpieczeństwa z okazji obchodów 11 listopada, i to w sytuacji, kiedy Sejm PRL debatował nad relegalizacją polskiego święta Niepodległości, zniesionego w 1939 roku przez Adolfa Hitlera, która to decyzja do tej pory była utrzymywana w mocy.
W centrum Katowic, 11 listopada ub.r. , po zakończeniu manifestacji przed katedrą milicja zaatakowała zgromadzonych – nie tylko bestialsko bito i kopano na oślep, ale również wjeżdżano w tłum rozpędzonymi samochodami, próbowano nawet wyciągnąć z karetki pogotowia rannego w trakcie transportu do szpitala. Komisja Interwencji i Praworządności zanotowała nazwiska ciężko pobitych 64 osób, w tym 14 kobiet.

W Poznaniu pobito tego dnia „tylko” 9 osób, w tym radnego miejskiego Michała Downarowicza, który próbował interweniować podczas ataku milicji na manifestantów. Zapłacił za to złamaniem nosa i szczęki oraz wstrząsem mózgu. Radny Downarowicz stanowczo twierdzi, iż osobnicy, rzucający w milicję kamieniami, mieli swoją główną kwaterę w milicyjnych samochodach.

Bite są nawet dzieci. We Wrocławiu 12-letnia dziewczynka, Grażyna Wilk, po uderzeniu w brzuch przez ZOMO-wca musiała zostać zabrana przez pogotowie ratunkowe.

Jest rzeczą charakterystyczną, że z relacji pobitych, i to w rozmaitych miejscowościach, jednoznacznie wynika, że bijący ich funkcjonariusze MO, SB i ZOMO manifestują przekonanie, że im bić wolno, a tylko od nich samych zależy, kogo, ile i w jaki sposób. Grożenie pobiciem, okaleczeniem albo nawet śmierci ą należy do metod nagminnie stosowanych wobec zatrzymanych czy przesłuchiwanych. Uczono ich tego przez lata – a nie jest to umiejętność, której trudno policjanta nauczyć. Kiedy się jednak dzisiaj czyta informację o wyciągnięciu z tramwaju w Gdańsku Oliwie grupy ok. 20 kilkunastoletnich chłopców, których po przewiezieniu na komendę rozebrano do naga i kazano im wykonywać „musztrę wojskową”, bijąc ich w czasie tych „ćwiczeń”, trzeba sobie jasno powiedzieć, że wezwania do likwidacji stalinizmu w dzisiejszej Polsce to nie stylistyczne ozdobniki, ale drastyczne konkrety.
Ciągłość ideowo-polityczna pomiędzy pułkownikiem Różańskim a współczesnymi oprawcami nie została do tej pory zerwana. Najbardziej optymistyczne założenie, jakie daje się przyjąć na ten temat na przedwiośniu 1989 roku, jest takie, że na szczytach PZPR-owskich władz ukształtowała się niewielka frakcja rozsądku, która uznała, że rządząca do tej pory partia stanęła przed taką oto alternatywa: może zachować część sprawowanej dotychczas władzy pod warunkiem przekazania pozostałej części społeczeństwu – albo też utracić ją w całości na skutek rewolucji, która w końcu będzie musiała nastąpić. jeżeli taka frakcja rzeczywiście istnieje w łonie kierownictwa PZPR, należy sądzić, że wśród jej przywódców znajduje się Minister Spraw Wewnętrznych, gen. Czesław Kiszczak.

Jeżeli tak rzeczywiście jest, można by założyć, że akty przemocy, których jesteśmy ostatnio świadkami, nie są realizacją wydawanych funkcjonariuszom rozkazów, ale ich inicjatywą własną, a nawet niekiedy z rozkazami tymi sprzeczną. Trzymając się dalej interpretacji optymistycznej trzeba by zatem powiedzieć, że wprawdzie gen. Kiszczak nie wydaje rozkazów bicia i maltretowania ludności, ale nie jest też w stanie wydać rozkazów, które by z biciem skończyły.

Po II wojnie światowej opowiadano historię o przygarniętym przez kogoś na Śląsku psie – owczarku niemieckim, zwierzaku sympatycznym i dobrze ułożonym, który rychło przywiązał się do nowego właściciela, kiedy jednak zobaczył go w piżamie – rzucił się do gardła; oświęcimski odruch okazał się silniejszy od powojennej realności.

Musimy mieć jasną świadomość, że Grzegorz Piotrowski i trzech skazanych wespół z nim oficerów to nie izolowany, pojedynczy przypadek zwyrodnienia i bestialstwa, a przeciwnie, wykwit trwającego łatami wychowania i szkolenia, skutek ukształtowanych odruchów, które kierują działaniami współczesnych opryczników. W aparacie policyjnym, z którym wkraczamy chłopców z ZOMO. Ale odkładanie tych decyzji uczyni je w przyszłości jeszcze trudniejszymi.

Jeżeli generał Kiszczak chce podpisywać nową umowę społeczną i doprowadzić do tak modnego dzisiaj consensusu, jeżeli pragnie znaleźć jakiś modus vivendi dla Polski choćby tylko w najbliższej przyszłości – to największym dla niego niebezpieczeństwem są rozpasani i zdemoralizowani latami bezkarności oprycznicy, którzy każdą umowę społeczną będą gotowi podeptać, w słusznym zapewne poczuciu osobistego zagrożenia, w przekonaniu, że w takiej Polsce, jaka się ma z tej umowy wyłonić, wygodnego miejsca dla siebie nie znajdą.

Łatwo się dzisiaj rzuca zdanie, że „przeciwnicy porozumienia są po obu stronach”, ale Jeśli zechcieć przestać zdanie to traktować jak pusty frazes, a spróbować wypełnić je konkretną treścią, będziemy musieli sobie odpowiedzieć na pytanie, jaką mianowicie bronią ci „przeciwnicy porozumienia” gotowi się posługiwać. Z jednej strony będzie to gazetka albo różaniec, z drugiej służbowa pała albo niesłużbowo wyrwana z płotu sztacheta. Z jednej bronią ostateczną jest „pistolet strajkowy” wymyślony przez Urbana, z drugiej – pistolet maszynowy wymyślony przez Kałasznikowa.



1. Szczegółowe informacje zarówno w tej sprawie, jak i w pozostałych przywoływanych w niniejszym tekście znaleźć można w „Informacji Komisji Interwencji i Praworządności NSZZ ’Solidarność’”, od dwu lat regularnie wydawanej w odstępach tygodniowych. Należy ze smutkiem stwierdzić, że zawarte tam materiały nie są w należyty sposób wykorzystywane przez prasę drugiego obiegu.

Grzegorz Piotrowski – to nazwisko umieszczone na okładce książki wydaje się stanowić gwarancję wydawniczego sukcesu w dzisiejszych trudnych czasach. I jakby tego było mało, książce Tadeusza Fredry-Bonieckiego Zwycięstwo księdza Jerzego przydarzyło się coś, co jest reklamą optymalną: maszynopis zatrzymany został przez prokuraturę wśród błysku fleszów i szmeru telewizyjnych kamer. Trudno w tej sytuacji, nawet będąc sceptykiem, nie spodziewać się, że oto ujawnione zostaną jakieś dramatyczne tajemnice, że nareszcie dowiemy się, jak było naprawdę.
Muszę Państwa rozczarować: żadne tajemnice nie zostają ujawnione, a książka napisana została w zupełnie innej sprawie – chodzi w niej o to, że Grzegorz Piotrowski albo już się nawrócił, albo uczyni to lada chwila – przynajmniej w opinii Fredry-Bonieckiego. To oczywiście bardzo interesujące, tyle że nie tyczy faktów, a raczej niesprawdzalnych opinii; kiedy wiadomość o nawróceniu odnosi się do kogoś, kto zawodowo zajmował się dezinformacją – jest niesprawdzalna do kwadratu.

Pewne i sprawdzalne jest natomiast to, że Fredro-Boniecki pisząc swoją książkę nie dążył ani do gromadzenia, ani do sprawdzania informacji
O faktach istotnych dla sprawy. Na przykład w „Uzupełnieniu”, już na ostatniej stronie książki pisze, że gdy sprawa nabrała rozgłosu łatem tego roku, po owej interwencji prokuratury, wiele osób przekazało mu różne informacje. Np. od mecenasa Grabińskiego dowiedział się, iż ojciec Grzegorza Piotrowskiego był funkcjonariuszem UB. Cieszę się, że Fredro-Boniecki już o tym wie, choć minęło ledwie 5 łat od czasu, kiedy można było czytać o tym w gazetach; sam pisałem o tym w „Kulturze Niezależnej” i w „Spieglu”, a chyba i w „Tygodniku Mazowsze”, chociaż nie jestem pewien, bo te numery gdzieś mi się zapodziały, i może akurat o tym pisał tam kto inny.

Przykładów podawać można znacznie więcej, poprzestanę na tym elementarnym, bo uważam go za wystarczający: Jeśli autorowi rozmów z Grzegorzem Piotrowskim nie chce się ustalić personaliów interlokutora w tym choćby zakresie, w jakim pisano o nich w gazetach, to znaczy, że fakty go po prostu nie interesują.

Trudno zresztą powiedzieć, aby w książce tej – jak obiecuje podtytuł – toczyły się rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim, zawiera ona bowiem raczej monologi tego ostatniego, w dodatku nie przerywane pytaniami w tych miejscach, gdzie pytania wprost narzucają się same, co zresztą w równej mierze dotyczy sfery faktów i sfery psychologii. Doskonale rozumiem, że na wiele pytań odpowiedzi uzyskać nie było można, poczynając od tego, że Piotrowski ma swoje powody, aby nie chcieć powiedzieć ani Fredrze-Bonieckiemu, ani nikomu innemu, kto właściwie kazał mu zamordować ks. Popiełuszkę. Ale nie rozumiem, jak można rozmawiać z Piotrowskim i nie próbować się tego dowiedzieć.
Sam Piotrowski – przynajmniej taki, jakiego miliony ludzi słuchały przez radio i oglądały w telewizji – to postać bardzo dziwna. Czy był – ostatnim Nie jestem również w stanie powiedzieć, kto zamordował ks. Niedzielaka i ks. Suchowolca, wiem jednak, że w obu tych sprawach podawano do publicznej wiadomości informacje fałszywe, a sposób prowadzenia śledztwa wskazywał raczej na chęć zatuszowania niż wyjaśnienia tych spraw.
Kardynalną zasadą prawa karnego jest domniemanie niewinności, o niczyjej winie bez dowodów mówić nie wolno, i nikt nie jest i nie może być prawnie zobowiązany, aby swojej niewinności dowodzić. Wiadomo jednak doskonale, że rutynowym działaniem śledczym jest sprawdzanie alibi osób, na które z tych czy innych powodów pada podejrzenie – w przypadku śmierci obu księży podejrzenie, i to poważnie uzasadnione podejrzenie, pada na kolegów kapitana Piotrowskiego.

W Polsce, na skutek wielu wieków tradycji chrześcijaństwa, nawet bandyci księży nie zabijają. Tak po prostu jest. Jeżeli zaś w odstępie zaledwie tygodnia giną po kolei dwaj kapłani, i jeżeli obaj znajdują się na specjalnej liście sporządzonej przez Urząd do Spraw Wyznań, a zawierającej nazwiska księży związanych z „Solidarnością”, nieprawomyślnych, kłopotliwych, liście przeznaczonej do negocjacji z episkopatem, mających na celu ich wyciszenie, liście, na której kiedyś tak poczesne miejsce zajmował ks. Jerzy Popiełuszko – to mamy do czynienia z sytuacją, kiedy nie tylko obowiązkiem resortu spraw wewnętrznych, ale jego własnym elementarnym interesem jest przekonanie społeczeństwa, że koledzy kapitana Piotrowskiego nie mieli nic wspólnego – jeżeli rzeczywiście nie mieli – ze śmiercią obu księży.

Przemilczenia, półprawdy bądź po prostu kłamstwa podawane do publicznej wiadomości skłaniają do interpretacji bardzo pesymistycznej: każą się obawiać, iż resort Spraw Wewnętrznych uważa, że nie stać go na powtórzenie procesu toruńskiego. Jest to rozumowanie o tyle prawdziwe, że gdyby dzisiaj trzeba było podobny proces odbyć – i to podczas obrad Okrągłego Stołu – nie dałoby się poprzestać na czterech oskarżonych, a pomysłodawca i przewodniczący strony rządowej w tych obradach, gen. Czesław Kiszczak, nie miałby praktycznie żadnych szans na zachowanie wiarygodności.
Jeżeli sprawcami śmierci ks. Niedzielaka i ks. Suchowolca są koledzy kapitana Piotrowskiego – to doskonale zdają sobie sprawę z tych uwarunkowań i na nich właśnie mogą budować swoje poczucie bezkarności. jeżeliby tak było, to gorzej już by być chyba nie mogło.
Przy Okrągłym Stole polskie społeczeństwo po dziesięcioleciach zniewolenia stara się sformułować swój program minimum: negocjatorzy strony społecznej mają za zadanie przedstawić władzy granice, poza które wybijające się na niezależność polskie społeczeństwo nie jest się gotowe cofnąć w najrozmaitszych dziedzinach życia może – prawdziwym komunistą, chcącym komunizm ratować nie tylko przed ks. Popiełuszką, ale i przed Wojciechem Jaruzelskim, który stał się, niezależnie od tego, co kto o tym sądzi, grabarzem komunizmu w Polsce? Tak się przedstawiał na procesie. W monologach, które zapisuje Fredro-Boniecki, nie pada słowo komunizm, nie ma mowy o przynależności Piotrowskiego do partii, wspomina się natomiast, że chodził w szkole na religię, był u pierwszej komunii, a potem brał ślub kościelny. Może to prawda, a może nieprawda – Fredro-Boniecki i tu nie zadaje pytań ani też nie próbuje weryfikować tych rewelacji w żaden inny sposób.

A przecież wydaje się to dosyć interesujące, szczególnie w kontekście owego nawracania się Piotrowskiego. Oto bowiem z więzienia na Rakowieckiej wysyła Piotrowski z pośrednictwem red. Fredry-Bonieckiego list do rodziców ks. Popiełuszki i pisze m. in. tak:

„Ufam, że wiara pomaga Państwu zatamować tok cierpienia z tak głębokiej rany duszy.
Moja rana, brudna, efekt samookaleczenia, byłaby niegodna wspomnienia, gdyby nie przekonanie, że zbliżam się do pełnego zrozumienia istoty duszpasterstwa księdza Jerzego, czuję więcej.
Zaś On, w szerokim rozumieniu znaczenia tej personifikacji, tę ranę odkaża. Może kiedyś przyjdzie czas, że będzie ją można opatrzyć. Towarzyszy mi codziennie i zapewne będzie w moim sercu do końca, przez być może tysiące dni i wieczorów.
Budzi, pozwała otworzyć oczy, po koszmarach nocy rozjaśnić umysł” (str. 111).

Strasznie mi przykro, ale najbardziej elementarne wrażenie, jakie robi na mnie cytowana wypowiedź Piotrowskiego, bardzo jest podobne do tego, którego doświadczałem, słuchając podczas toruńskiego procesu jego peanów na cześć komunizmu – otóż przede wszystkim to jest kicz. Co oczy wiście nie wyklucza, że to prawda. Nie wiem. Może Piotrowski był wierzącym komunistą, może dzisiaj jest równie wierzącym katolikiem. Może łgał wtedy i łże teraz – wtedy bowiem dogodniej mu było wierzyć w komunizm, gdy dzisiaj lepiej w ks. Popiełuszkę. A może jest jeszcze inaczej, może Piotrowski jest tym idealnym rodzajem funkcjonariusza, który na każdym etapie naprawdę szczerze wierzy w to, w co aktualnie wierzyć należy? Bardzo mnie to ciekawi, ale w książce Fredry nie znajduję najskromniejszej choćby próby poszukiwania odpowiedzi na to frapujące pytanie.
Przede wszystkim panuje w niej nieopisany wprost bałagan. Wątki rwą się i krzyżują jak w najambitniejszej nowoczesnej prozie i nie sposób się domyślić, jakie są właściwie tego przyczyny. Trudno o to winić Piotrowskiego, bowiem niezależnie od tego, czy sądzimy, że łże i kręci, czy też przeciwnie, że głęboko przeżywa swój czyn – otóż w obu tych wypadkach nie tylko jego poszczególne wypowiedzi, ale i cały sposób myślenia musi być poważnie pogmatwany. Ale dla jego rozmówcy takich usprawiedliwień nie ma.

A już na pierwszej stronie oświadcza nam Fredro-Boniecki, że we wstępnej rozmowie Piotrowski spytał go, czy byłby skłonny przyjąć założenie, że zabójca ks. Popiełuszki jest człowiekiem. Autor rozmów z Piotrowskim odpowiedział: „Takie założenie narzuca mi moja wiara, chrześcijaństwo” (str.7).
Bardzo przepraszam, ale ta dostojewszczyzna dla ubogich to zwyczajna brednia. Grzegorz Piotrowski po prostu jest człowiekiem i nie pozostaje to w żadnym związku z wierzeniami religijnymi red. Fredry-Bonieckiego. Więcej: Piotrowski będzie nadal człowiekiem, nawet gdyby dziwnym zrządzeniem losu jego rozmówca pewnego dnia stał się szyitą czy zgoła ateuszem.

To są zresztą prywatne sprawy red. Fredry-Bonieckiego. Jest natomiast sprawą publiczną, że nie chce on – i to od pierwszej do ostatniej strony – pamiętać o założeniach, jakie narzuca mu jego profesja – dziennikarstwo. Grzegorz Piotrowski momentami bredzi – opowiada na przykład o jakiejś akcji, nieudanej zresztą, która miała na celu wykradzenie od ks. Bardeckiego w Krakowie jakichś dokumentów, którymi miano by szantażować papieża. Nie będę się tutaj wypowiadać, jakie „założenia” wobec tezy o istnieniu dokumentów, przy pomocy których można szantażować papieża, narzuca red. Fredrze-Bonieckiemu , jego wiara”. Powiem natomiast wprost: etyka dziennikarska nie pozwała na formułowanie tego rodzaju pomówień, nawet Jeśli autor opatruje je zastrzeżeniem, że „trudno zgadnąć”, co pośród przechowywanych przez ks. Bardeckiego dokumentów mogło mieć „kompromitujący” charakter (str. 51).

Mam jednak wrażenie, że nie jest to problem etyczny. Obawiam się, że jest znacznie gorzej, że mianowicie Fredro-Boniecki sam nie zauważył, co napisał. A głupota – wedle sw. Augustyna – to grzech przeciw Duchowi świętemu. Piotrowski ma oczywiście prawo bredzić sobie do woli, w jego głowie może się znaleźć miejsce nawet dla pomysłu szantażowania Jana Pawła II, tyle że na takim tłe jego insynuacje np. w stosunku do generała Kiszczaka odznaczają się niestety akurat taką samą wiarygodnością, co podkreślam jako żywo nie w celu wybielania generała.
Piotrowski sam sobie wielokrotnie zaprzecza; tak też jest i w tej historii z papieżem, którą określa na końcu jako „paranoiczny pomysł” (str. 54), nie odwołując jednak twierdzenia, że miał dokumenty wykraść, a więc twierdząc nadał, że istniały. Zapewne można z tego wszystkiego wyciągnąć jakąś sensowną hipotezę, np. że chodziło o zdobycie materiałów przydatnych do skonstruowania jakiejś fałszywki – ale to pozostawione zostaje domyślności czytelnika. I trudno się przy tym oprzeć wrażeniu, że Piotrowski opowiada całą tę historię dlatego, że na sam dźwięk słowa „papież” jego rozmówca zastyga w podziwie i grozie pozwalając się epatować na całego.

Autorowi Zwycięstwa księdza Jerzego nie chciało się nawet uważnie słuchać tego wszystkiego, co Piotrowski ma do powiedzenia i dlatego na tę bzdurę dotyczącą papieża nie zareagował – trudno nie odnieść wrażenia, że cała jego praca miała cel nie poznawczy, a hagiograficzny, że dzisiejsze wynurzenia wczorajszego zabójcy miałyby być dowodem w procesie beatyfikacyjnym ks. Jerzego Popiełuszki. Jeśli tak, to to doprawdy okropne. Czy to, co się stało, nie wystarczy? Czy świętości można dowodzić pokrętnymi bredniami?

Tadeusz Fredro-Boniecki przystępując do pisania swojej hagiograficznej w zamyśle książki nie zauważył najwyraźniej, że przyjęte przez niego założenia stwarzają sytuację, w której jego interes staje się tożsamy z interesem Piotrowskiego: im bardziej się zbrodniarz nawróci, tym lepiej i dla hagiografa, i dla oczekującego na ułaskawienie zbrodniarza. Trudno taką sytuację uznać za czystą.

Ksiądz Popiełuszko zwyciężył w walce z czerwonym smokiem. I zwyciężyli ci wszyscy, którzy z nim walczyli. ale nie było to zwycięstwo radosne ani świąteczne – chociaż minęło już tyle czasu, dalej jesteśmy ubabrani, jak po zwycięskiej nawet bitwie, więc księdzu Popiełuszce też się dostało.
Tą książką.
Tadeusz Fredro-Boniecki, Zwycięstwo księdza Jerzego. Rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim. Warszawa 1990, str. 232.